Ana sayfa » Kalıp Değişimi (Setup) Neden Yapılır?

Kalıp Değişimi (Setup) Neden Yapılır?

by salihkus

Eğer fabrikasyon üretimi olan bir işletmede, üretimin içinde çalışıyorsanız şu iki soruyu duymuş olma ihtimaliniz çok yüksektir. Kalıp değişimi süresi nedir? SMED ile iyileştirmeyi denedik mi? Terimler hakkında hızlı bilgi vermek gerekirse SMED, kalıp değişimi (setup) işleminin mümkün olduğunca hızlı yapılması için kullanılan bir iyileştirme yaklaşımı diyebiliriz. Peki setup nedir? Neden yapılır?

Eğitim hayatımda yalın üretim teknikleri içerisinde kalıp değişimi terimini duyduğumda gerekliliğini tam anlamamıştım. İş hayatına girdikten sonra kalıp değişimi ve dolayısıyla SMED’in ne kadar da gerekli olduğunu anladım. Bu sebeple ilk olarak size kalıp değişiminin ne demek olduğunu anlatacağım.

Kalıp Değişimi Nedir

“Kalıp” kelimesinin manasını internette, bir şeye biçim vermeye veya eski biçimini korumaya yarayan araç, olarak bulabilirsiniz. Aslında oldukça basit, net ve doğru bir tanımdır. Elimizdeki bir malzemeyi şekillendirmek için kullandığımız araca kalıp diyoruz. Bu malzeme eriyik bir metal de olabilir, plastik de olabilir, kum ya da su da olabilir.

Evde görebileceğimiz bir örnekten ilerleyelim. Bir hamur karışımını ele alalım. İlla ki bir kek kalıbı görmüşsünüzdür. Evlerde olmasına alışık olduğumuz yuvarlak kalıpları kastediyorum. Aynen aşağıdaki görselde gördüğünüz gibi.

Kalıp Değişimi – Kek Kalıbı

Mutfakta bir hamur hazırlıyorsunuz ve bu yarı akışkan malzemeyi kek kalıbına döküyorsunuz. Fırına koyup pişiriyorsunuz ve çıakrtıp afiyetle yiyorsunuz. Bütün bunlar evde oluyorsa hiç bir sıkıntı yok. Ancak aynı işlemi bir de pastaneniz varken düşünün. Müşteriler tek tip kek mi yiyecekler? Aynı kalıpta bir meyveli bir de çikolotalı kek yapıyorsunuz. Bir süre idare ediyor ancak yandaki pastane yuvarlak şekilli kekten farklı şekiller de yapmaya başlamış. Siz de müşteri kaybetmemek için gidip o kalıptan alıyorsunuz ve bir yuvarlak, bir düz kalıpta kek pişiriyorsunuz.

Çünkü rekabet var ve müşteriler farklı ürün arıyorlar.

İşte kalıp değişimi pişen keki fırından alıp, yerine yeni pişecek olan kalıbı koymaktır. Bu örnekte fırın, üretim fabrikalarındaki makinelerle aslında aynı şeydir. Makineyi durdurursunuz ve içindeki kalıbı alırsınız. Sonra da yeni bir kalıp koyup makineyi çalıştırmaya devam edersiniz. Çünkü farklı ürün ürettikçe işletmeniz ayakta kalabilir.

Konu kek olunca akılca canlandırması kolay. Ben ilk olarak makinelerden bu konuyu dinlediğimde aklıma şu soru gelmişti; neden bir makine daha almıyorlar ki? Eğer satılıyorsa her ürün için bir makine olması gerekmez mi?

Makine ve Ürün Çeşidi Sayısı

Makine ve ürün çeşidi sayısı ne demek? İş hayatıma plastik enjeksiyon fabrikasında başladım. Sonrasında, gerek öğrencilik dönemimde gerekse iş sırasında ziyaret ettiğim işletmeler sayesinde çok çeşitli fabrikalar gördüm; bakır tel, yumurta kağıdı, alüminyum profil, mermer bloklar, ayakkabı, metal klips ve daha niceleri. Tabi ki her ürün benim için keşfedilmeyi bekleyen büyük bir değerdir.

Her fabrikadaki ortak nokta şuydu ki, satışı yapılan ürün çeşidi ile fabrika içerisindeki makine sayısı aynı değil. Bunun aslında çok basit bir sebebi var. Ama bunu bir örnek üzerinden anlatmak isterim.

Mesela bir ayakkabı üreten fabrikanın, ayakkabı tabanı üretim aşamasını düşünelim. Tabanın üretimi için gelen hammadde bir yerde eritiliyor, kanallardan geçiyor ve döner bir tabla üzerindeki taban motifinin içine dökülüyor. Bir soğuma işlemi sonrasında motifin (kalıbın) içinden ayakkabı tabanını alıyorlar. Gerek varsa çevresindeki çapak temizleme işlemini yapıyorlar ve kenara koyuyorlar. Taban sonraki üretim sürecine devam ederken döner tablada bir başka taban üretiliyor.

Fakat aynen bir buz kalıbından sürekli aynı şekilde buz alınması gibi elde edilen ayakkabı tabanı hep aynı oluyor. Ortalama yirmi saniyede, bir taban üretiliyorsa 8 saatlik bir vardiyada mola, fire düşünce 1.200’ün üzerinde taban üretiliyor. 24 saat çalışan bir fabrika ise 3.600 üzerinde taban sadece bir günde üretiliyor.

Bu sayıları haftaya ve aya göre düşündüğünüzde çok büyük değerler ortaya çıkıyor. Peki bu fabrika aynı ayakkabıdan o kadar adet satabiliyor mu? Muhtemelen hayır. Çünkü siz ve arkadaşlarınız çok büyük ihtimalle farklı ayakkabıları giyiyorsunuz. Yani sizler farklı tipte ayakkabı giydiğiniz için fabrikalar da mecburen farklı ayakkabı üretiyorlar. Çeşitliliği arttırıyorlar.

Kalıp Değişimi – Ayakkabı Üretimi

Setup (Kalıp Değişimi) Neden Yapılır

Makineler pahalıdır. Yukarıda örneğini verdiğimiz o makine muhtemelen bir tip ayakkabı üretimi için kullanılıyor olsaydı ve satış adedinde değişiklik olmasaydı ayakkabı fiyatları beş, altı kat artabilirdi.

O makinden tek tip bir ayakkabı üretmek, her farklı kanal için birer televizyon, her yemek için farklı tencere almak gibi bir şey. Nasıl ki evinize televizyonu kanal sayısına göre değil; izleyen sayısına göre alıyorsunuz, makineleri de ayakkabı tipine göre değil; pazar talebine karşı almalısınız.

Çünkü makinenin yapısına baktığınızda aslında döner tabla, hammadde kanalı, ısıtıcılar… tamamı standart kısım. Sadece tablanın üzerindeki ayakkabı motifini ortaya çıkartan kısım o ayakkabıya özel. Siz de doğal olarak onu söküp, bir başkasını yapmalısınız. Böylece aynı makinede farklı ayakkabı üretilebilir.

Farklı Ürün Kullanımı

Yani kalıp değişiminin özünde, bizlerin farklı ürün kullanma arzusu bulunmaktadır. Eskiye, Henry Ford’un T Modeli piyasaya sürdüğü zamanlara giderseniz kalıp değişimine ihtiyacınız olmayabilir. Çünkü zaten tek tip ürün mevcut. Ancak insanlar farklılık istedi. Sonra farklılık için kalıp değişimleri (setup) yapıldı. Bu da makineyi durdurdu. Makinenin durması da üretilen parça başı maliyeti arttırdı.

Sonra Toyota ortaya çıktı. Çeşit üretmek istedi ama bir Amerikalı şirket kadar da zengin değildi. O da kalıp değişim sürelerini kısaltmaya çalıştı. O süreleri tekli dakikalara (SMED – Single Minute Exchange of Dies) indirmek istedi ve yaptı. Örnek oldu. Mecburen kopyalandı ve tüm dünayda ders kitaplarına girdi.

Nasıl ki, her farklı kek için bir fırın alamayacaksak; her araba çeşidi için de bir fabrika kuramayız. Kalıp değiştirmek zorundayız. Bunu yaparken de oldukça çevik olmalıyız.

Keyifli Yaşamlar,

Bunlara da bakabilirsiniz